دررشد و تکثیر گیاهان ما به دنبال ازدیاد و افزایش تعداد گیاهان با حفظ ویژگی های آنها می باشیم. در هنگام خرید اینترنتی گل و گیاهان آپارتمانی باید از روش تکثیر و ازدیاد آن نیز آگاه شویم. برای تکثیر و افزایش گیاهان روش های مختلفی موجود می باشد که رایج ترین روش، تولید یک گیاه شبیه به گیاه مادر با  جدا کردن یک قطعه از گیاه اصلی و کاشتن آن یعنی قلمه زدن می باشد. در بعضی از موارد که قلمه حاصل از گیاه مادر به سختی تکثیر می شود می توان از هورمون های ریشه زایی به منظور بهبود فرآیند ریشه زایی استفاده نمود.

از روش های دیگر برای رشد و تکثیر گیاه استفاده از پاجوش های آن می باشد. در این روش نیز پاجوش ها را از گیاه و پایه مادری جداکرده و برای تکثیر گیاه، در گلدان می کاریم.

در ادامه با دو روش قلمه زدن و پاجوش بیشتر آشنا خواهیم شد.

پاجوش چیست و چگونه تهیه می شود؟

هرگونه رشد رویشی از ریشه گیاه را پاجوش می گویند. به رشد شاخه ها از روی تنه درختان یقه جوش می گویند. پاجوش در بسیاری از درختان، درختچه ها و گیاهان گوشتی و کاکتوس ها دیده می شود. معمولا گیاهان در شرایط عادی و سلامتی پاجوش تولید نمی کنند. بلکه در زمانی که گیاه در شرایطی همچون خشکی بیش از اندازه، آبیاری بیش از اندازه، بیماری و آفات قرار بگیرد، پاجوش تولید می نمایند.

 برخی از گیاهان قابلیت پاجوش دهی بیشتری دارند. گاهی از مواقع پاجوش ها بر روی قاعده گیاه  و مستقل از گیاه مادر ممکن است ریشه تشکیل دهند یا اینکه مستقل سیستم ریشه ای تشکیل ندهند که در این صورت بعد از جدا سازی باد آن را به مانند قلمه گیاه کاشت.

رشد بیش از اندازه پاجوش ها و یقه جوش ها باعث افزایش بی رویه اندازه درخت شده، آن را از شکل طبیعی و زیبا خارج ساخته و اینگونه درختان  بیشتر در معرض ابتلا به امراض و بیماری ها قرار خواهند گرفت. بنابراین در جهت جلوگیری از این رشد بی رویه، بایستی این شاخه ها از ته  جدا شده و در گلدان دیگری کاشته شوند.

پاجوش ها در زمانی که اندازه کوچکی دارند باید از پایه مادری جدا شوند و گرنه بعدا با بزرگ شدنش، جدا کردنشان سخت و دشوار می باشد.

چنانچه از پاجوش تهیه شده برای رشد و تکثیر گیاه استفاده می شود، باید دقت داشت که پاجوش های جدا شده همراه با ریشه باشند و همچنین اگر پاجوش های سالم و عمودی جهت تکثیر استفاده شوند نتیجه بهتری دارد. از دیگر نکات باید به این نکته توجه داشت که پاجوش تهیه شده نباید خیلی جوان باشد تا عمل تکثیر به دقت و درستی انجام گیرد.

قلمه زدن

قلمه زدن از جمله روش های غیرجنسی در تکثیر گیاهان می باشد که در آن قطعه ای از ساقه، ریشه یا برگ جدا شده و در مکان مناسبی با شرایط نور و رطوبت مناسب و .. به دور از هرگونه آلودگی نگهداری می شود تا ریشه دهد و بعد از ریشه دادن، درون گلدان مناسب کاشته می شود. در انتها گیاه تولید شده از طریق قلمه دقیقا شبیه به گیاه مادری و با همان صفات می باشد.

  نتیجه حاصل  از قلمه زنی بر حسب نوع گیاه و استعداد ریشه زایی آن گیاه متفاوت می باشد.  قلمه حاصل از برخی از گیاهان به راحتی رشد کرده و ریشه می دهد اما در دربرخی از گونه ها برای ریشه دار کردن قلمه ها نیاز به استفاده از هورمون های ریشه زایی می باشد. البته باید سایر عوامل موثر در قلمه زنی همچون زمان برداشت قلمه، سن گیاه، شرایط محیطی، رعایت مسائل بهداشتی و ... را نیز در نظر داشت.

تهیه هورمون های ریشه زایی

هورمون های ریشه زایی صنعتی را می توان از فروشگاه های خرید لوازم باغبانی تهیه نمود. اما در خانه نیز با استفاده از مواد طبیعی می توان هورمون های ریشه زایی تهیه نمود. از جمله هورمون های ریشه زایی خانگی می توان به موارد زیر اشاره نمود.

• پودر تالک یا پودر بچه

انتهای قلمه ها را داخل پودر بچه فرو کرده و در بستر مناسب بکارید. در داخل هورمون های ریشه زایی تجاری نیز از ترکیبات شیمیایی پودر تالک استفاده می شود.

• بید مجنون

در داخل ساقه های بید مجنون ترکیب ارزشمند سالیسیلیک اسید  به شکل آب وجود دارد که از طریق جوشاندن ساقه های بیدمجنون در آب، می توان این ترکیب ارزشمند را خارج کرده و برای ریشه زایی گیاه استفاده نمود.

• قرص آسپرین

گفته می شود که قرص آسپرین هم از آب بید ساخته شده است. بنابراین از قرص اسپرین حل شده در آب می توان به عنوان هورمون ریشه زایی استفاده نمود.

• عسل

انتهای قلمه ها را در عسل طبیعی فرو برده و در بستر مناسب بکارید.

• استفاده از دارچین

استفاده از دارچین نیز به اندازه آب برگ بید و پودر هورمون های ریشه زایی دارای تاثیر می باشد. در این روش انتهای ساقه بریده شده را مرطوب کرده و به سپس این  انتهای ساقه را در پودر دارچین بغلتانید و دربستری مناسب بکارید. این کار ساقه را به تولید ساقه های بیشتر ترغیب کرده و از دامپینگ آف(مرگ ناگهانی گیاهچه ) جلوگیری می کند.

روابط هورمونی با ریشه زایی

• هورمون های اکسینی ریشه زایی قلمه ها را افزایش می دهند.
• هورمون های سیتوکینین بر روی ریشه زایی قلمه ها اثر منفی دارند.
• هورمون های جیبرلینی در ریشه زایی قلمه ها اثر منفی دارند.
• هورمون های انسانی مانند گونادوتروپین ریشه زایی قلمه های شمعدانی و انگور را تحریک می کند.